Verslaving is een verstoorde balans tussen zoeken en vinden. Je zou ook kunnen stellen dat een verslaving een zoektocht zonder einde is. Alle verslavingen hebben als universeel mechanisme een verstoorde werking van dopamine, dat naast een zoekprikkel ook als beloningsprikkel werkt. Dopamine valt onder de neurotransmitters. Dit zijn signaalstoffen die door het zenuwstelsel worden geproduceerd en ter plaatse werkzaam zijn. Het probleem ontstaat wanneer een of meerdere neurotransmitters geen gelijkmatige werking vertonen. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan door overstimulatie of een tekort aan een nutriënt. Wanneer de betreffende neurotransmitter hierdoor minder goed werkt, neigen we op zoek te gaan naar een vervanging. Deze “troostprijs” bootst de werking van de neurotransmitter na en is vaak het begin van een verslavende cyclus.
Verslavende factoren kunnen bestaan uit een molecuul zoals cafeïne, of een prikkel uit de omgeving zoals een gokspelletje, een parachutesprong of een beeldscherm. We kunnen de prikkels indelen in drie hoofdvormen: stimulerend, verdovend en bewustzijn veranderend .
Helaas wordt in de huidige kijk de plank misgeslagen door de betreffende stof het centrale probleem te maken, als iets buiten onszelf. Dit vertaalt zich in een verlies van empowerment van de gebruiker en gaat voorbij aan het onderliggende probleem: wat ontbreekt er op dit moment? Door op deze manier te kijken, kan naar de oorzaak worden gezocht, in plaats van het ineffectieve “just say no” uitgangspunt, waarbij aangeraden wordt het middel simpelweg links te laten liggen.
Dopamine heeft verschillende functies in ons lichaam. Deze functies zijn afhankelijk van de plaats waar het werkzaam is. Zo geeft dopamine in de substantia nigra het centraal zenuwstelsel toestemming voor motoriek. De betreffende verstoring bij verslaving is echter te vinden in het meso-limbische pad, dat zoeken, beloning en motivatie reguleert. Wanneer er een zoekprikkel nodig is, zal de hypothalamus, de opperbevelhebber van ons brein, een signaal sturen naar de dopaminepomp, het ventraal tegmentum (VTA). Het VTA stuurt dopamine zodat we een motorische zoektocht kunnen beginnen naar dat wat we missen. Wanneer we vinden wat we zoeken zal dit worden beloond met een genotssignaal die de nucleus accumbens (NA) in het striatum afgeeft.
In een normale situatie zal de prefrontale cortex (PFC) als scheidsrechter optreden die het samenspel reguleert tussen zoeken en beloning. Vergelijk de prefrontale cortex met een filter dat de lange termijnvisie handhaaft. Zo kan er onderscheid gemaakt worden tussen korte- en langetermijnwinst. We noemen dit ook wel “top-down” gedrag, ofwel het uitoefenen van zelfbeheersing. Het probleem met verslaving ontstaat wanneer de dopamineprikkel zodanig vaak wordt afgegeven, dat de PFC buitenspel wordt gezet. Er wordt een directe verbinding gemaakt tussen het ventraal tegmentum en de nucleus accumbens. De verbindingen en grijze massa -gemyelineerd weefsel- nemen af en we zijn onze langetermijnvisie kwijt.
Een tweede mogelijkheid is dat de PFC om te beginnen al verzwakt is. Dit deel van het brein is het duurst betreft energieverbruik, wat het erg kwetsbaar maakt voor energiedips zoals bij een chronische ontsteking of een ontregeling van de glucoseopname door te veel suikerinname of stress.
Een derde oorzaak kan ontstaan door onverwerkte emoties. De nucleus accumbens reguleert namelijk ook emotionele prikkels. Wanneer er stressoren ontstaan die te lang duren, zal deze bezet raken en dopamine minder goed “aandocken”. Daarnaast zal de amygdala (angstkern) actiever worden en kortetermijnoplossingen vooropstellen. We herkennen dit in een verhoogde gevoeligheid voor verslaving na een trauma zoals een verlies of bittere teleurstelling. Het niet goed doorlopen van een trauma, een geheim meedragen of een rol spelen die niet past, is een voedingsbodem voor het ontwikkelen voor een verslaving.
Is het rust en veiligheid (element aarde)? Deze sensaties worden gereguleerd door de neurotransmitter GABA. In dit geval zal vaak voor een sedativum (GABA-affiniteit) gekozen worden zoals cannabis, GHB of angstremmende medicatie. De werking van cannabis is voornamelijk te danken aan de werkzame stof THC (Δ-9- tetrahydrocannabinol) wat de stimulerende werking van calcium remt in presynaptische neuronen van het zenuwstelsel. Hierdoor worden de sympathische prikkels geremd en is er meer nadruk op het parasympathische deel dat ons zintuigelijk vermogen verhoogt. Daarnaast bevat cannabis verscheidene andere stoffen zoals CBD (cannabidiol) en CBG (cannabigerol) die respectievelijk op de serotonine- en GABA receptoren werken. Hierdoor ontstaat er ook een gevoel van ontspanning, pijnstilling en veiligheid. Je ziet overigens wel dat in de reguliere cannabisteelt te veel nadruk wordt gelegd op het verhogen van THC ten opzichte van de overige stoffen, waardoor het effect ook averechts kan zijn.
Dan is vaak een tekort aan serotonine de oorzaak, waardoor een substantie wordt gebruikt die hier op aansluit. De meest gebruikte drug hiervoor is suiker. Inname van suiker verhoogt het hormoon insuline, dat de taak heeft glucose uit de bloedbaan in de lichaamscellen te brengen. Insuline heeft echter ook als taak om de voorlopers van serotonine (5-HT) en dopamine door de bloed hersenbarrière het brein in te transporteren. Hierdoor ontstaat er een kortstondige geluksprikkel. Een andere stof die verhogend werkt op serotonine is alcohol. Alcohol heeft ook een bindende werking op de GABA-receptor in de nucleus accumbens, waardoor de remmende werking van GABA onklaar wordt gemaakt en de genotsprikkel langer duurt. Vaak zie je alcohol als aangewezen substantie bij emoties die geen uitgang vinden in het dagelijks leven. Denk hierbij aan een trauma, maar ook liefdesverdriet of een teleurstellende ervaring zoals het niet halen van een diploma of geen aandacht van de partner. Cacao is een ander serotonine verhogend voedingsmiddel door de aanwezigheid van tryptofaan (voorloper van serotonine) en als werkzame stof theobromine op de serotonine-receptor kan komen. We zien dit als cliché wel terug in het eten van chocolade nadat je hart gebroken is. Als je het zoet in jezelf mist, zul je het van buitenaf willen toedienen.
Dat kan te maken hebben met de neurotransmitter acetylcholine, die de informatieverwerking regelt door de prikkelgeleiding door de axonen (zenuwkabels) mogelijk te maken. Een stof die hier op de acetylcholine-receptor werkt is nicotine, waardoor een gevoel van controle en overzicht ontstaat. Ook werkt nicotine op de GABA-receptor en is het een verwante stof aan vitamine B3, wat een pijnstillend effect heeft.
Een behoefte aan verbinding en saamhorigheid (element water) kan aanleiding zijn om voor amfetaminen zoals ecstacy (XTC) te kiezen. Deze stof is een synthetische variant op efedrine, een oppeppende stof van de efedrastruik. Het is ontwikkeld tijdens de Eerste Wereldoorlog om soldaten een oppepper te geven op het strijdtoneel. De werkzame stof is MDMA en dit remt de enzymatische afbraak van zowel serotonine, noradrenaline als dopamine. De hoeveelheid noradrenaline stijgt binnen een uur na inname van MDMA in de prefrontale cortex. Dit draagt vervolgens bij aan een hogere doorbloeding van de hersenen en meer alertheid. Daarnaast stimuleert noradrenaline de afgifte van dopamine in het VTA, dat zorgt voor een betere motoriek en een gelukservaring. Bijkomend effect van MDMA is dat door het dansen uitdroging kan optreden waarbij het bindingshormoon oxytocine vrijkomt. Het is opvallend hoeveel het gebruik als groep tijdens een “rave” een stamgevoel weerspiegelt, met de housebeat als drum.
Dit heeft een nauwe samenwerking met de neurotransmitters dopamine en adrenaline. Hierdoor kan de neiging ontstaan om stimulantia toe te voegen van buitenaf. Denk hierbij aan cafeïne, cocaïne of lage doseringen GHB. Regulier zien we middelen als Ritalin of Concerta met werkzame stof methylfenidaat die werkt als een dopamineheropnameremmer, waardoor een betere focus ontstaat tijdens uitvoerende taken.
Behandeling van verslaving
De rode lijn in het behandelen van een verslaving is de oorspronkelijke behoefte van de cliënt boven water te krijgen. Wat mist deze en waar ging het mis? Met andere woorden: aan welk thema is in zijn/haar leven niet tegemoet gekomen? Het laten invullen van een Neuro4Profiel kan veel inzicht geven. Ook het formuleren van doelen op de middellange termijn kan de aandacht weer op de toekomst brengen. Bij een fight/flight respons kan gekozen worden voor meditatie en ontspanningsoefeningen. Adaptogene kruiden, die het vermogen hebben om sneller in balans te komen, kunnen ondersteunend werken.
Als er sprake is van een “verslagen” beeld, ofwel een freeze situatie waarbij de cliënt geen hoop op herstel meer heeft, kan worden inzet op het uitlokken van een fight/flight situatie door weer te verbinden met het lichaam door middel van sport (dopamine en testosteron) of yoga. Het verhogen van oxytocine door massages en knuffelen, werkt goed om de geest te “ontharden” en weer terug in het leven te brengen. In beide gevallen kan met EMDR, hypnotherapie of psychotherapie ook veel bereikt worden, om een aantal voorbeelden te noemen.
Kruiden, grondstoffen en co-factoren (orthomoleculaire therapie) kunnen een meerwaarde geven door deficiënties aan te vullen en om de klap op te vangen van de onthouding van de stof.
Persoonlijke kijk van Casper Beukema
Samenvattend kan de volgende vraag voorop gesteld worden: wat wordt er écht gezocht? Wat mist er in het leven op dit moment wat essentieel is voor die persoon? En is er mogelijk een deficiëntie van een nutriënt waardoor het beloningssysteem niet goed werkt? Denk hier bijvoorbeeld aan vitamine D dat de celreceptoren activeert of magnesium dat remmend op de amygdala werkt.
Wanneer dit in kaart is gebracht, kan dit in de therapie meegenomen worden door de verslavende “troostprijs” als symbool te erkennen voor dit gemis.
De volgende interventies kunnen een waardevolle bijdrage leveren aan het herstel:
Geschreven door: Casper Beukema